Jakie jest godło Polski? Na to pytanie odpowie nawet dziecko: to oczywiście orzeł biały. Legenda głosi, że to właśnie tego ptaka, na tle czerwieniącego się od zachodu słońca nieba, ujrzał Lech, założyciel państwa Polan. Uznał go za symbol pomyślności i dlatego zadecydował, aby osiąść na terenie dzisiejszego Gniezna (dawniej: Gniezdna). Jak jednak wyglądała historia jednego z najważniejszych symboli narodowych Polski? Zobacz!
Kiedy orzeł biały stał się symbolem państwa polskiego?
Historycy doszukują się pierwszych śladów symboliki związanej z orłem białym w czasach Bolesława Chrobrego, czyli pierwszego króla Polski. To już ikoniczne srebrne monety – denary Princes Polonae – miały na awersie charakterystyczny wizerunek ptaka. Wielu historyków twierdzi, że był to orzeł bielik, choć są również tacy, którzy wskazują na pawia, gołębia czy koguta. Za orłem przemawiają charakterystyczne kropki na piórach, które wskazywałyby na ubarwienie lotek właśnie tego ptaka. Za pawiem – fakt, iż był on symbolem św. Wojciecha.
Jednak bezdyskusyjnym faktem jest, że orzeł pojawiał się jako herb Piastów Śląskich już o XII wieku. Znaleziono go m.in. na chorągwiach z tamtego okresu. Stopniowo ten symbol był przejmowany przez władców innych dzielnic Polski, a od 1295 roku orzeł biały stał się oficjalnym godłem Polski, wykorzystywanym przez Przemysła II. Od tego czasu – pomimo że herb ten zmieniał swój wygląd – jego motyw przewodni pozostawał niezmienny.
Jak zmieniało się godło Polski na przestrzeni wieków?
Obserwując artefakty z wieków dawnych, można dostrzec, jak bardzo zmieniało się godło Rzeczypospolitej na przestrzeni dziejów naszego kraju. Dość ciekawie prezentuje się choćby opis wielkiej chorągwi z Orłem Białym, która została wykorzystana w trakcie bitwy pod Grunwaldem. Jan długosz w swoich Kronikach pisał: „na czerwonym tle wyszyty był misternie Orzeł Biały z rozciągniętymi skrzydłami, dziobem rozwartym i koroną na głowie, jako herb i godło całego Królestwa Polskiego”.
Warto podkreślić, że po zawarciu unii z Litwą nieodłącznym towarzyszem orła białego – symbolu Polski – była Pogoń – herb drugiego kraju tworzącego Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Godło Polski pełniło też ważną rolę symboliczną w czasie, gdy nasz kraj znajdował się pod zaborami. Orzeł pojawił się na krótko w godle utworzonego przez Napoleona Księstwa Warszawskiego, jednak w pełnej krasie powrócił po odzyskaniu przez nas kraj pełnej niepodległości w roku 1918.
Wygląd nowego herbu określono w Ustawie z dnia 1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Jej art. 1 pkt. 1 wskazuje, że godłem jest „znak orła białego z głową zwróconą w prawo (dla patrzącego w lewo), ze skrzydłami wzniesionemi do góry, ze złotemi szponami, z koroną i dziobem w czerwonem polu prostokątnem. Co istotne, orzeł miał koronę – mimo toczącej się uprzednio dyskusji nad zasadnością jej umieszczania.
Pierwsza wersja godła po odzyskaniu niepodległości była inspirowana tym używanym za czasów ostatniego króla Polski – Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1927 r. zastąpiono je wersją przygotowaną przez Zygmunta Kamieńskiego.
Kolejną zmianę przyniosło zakończenie II wojny światowej i wprowadzenie w Polsce ustroju komunistycznego. Przez pierwsze lata funkcjonowania PRL godłem był „inspirowany” wzorem z sarkofagu książęcego władców polskich w Płocku, dość nieudanego projektu Janiny Broniewskiej. W 1952 roku powrócono do godła Kamieńskiego, ale w wersji pozbawionej korony.
29 grudnia 1989 roku nastąpiła zmiana konstytucji, która przywróciła polskiemu godłu koronę i tak pozostało do dzisiaj.
Jeśli chcesz mieć w swojej kolekcji numizmaty inspirowane historycznymi wizerunkami orła białego, przyjrzyj się katalogowi Skarbnicy Narodowej. W kolekcjach czekają srebrne i złote monety nawiązujące do dawnych dziejów – w tym moneta upamiętniająca pierwsze godło Polski, czyli Orła Przemysła II oraz replika denara Bolesława Chrobrego.