O denarach, w różnych kontekstach, słyszał chyba każdy, kto miał choć trochę do czynienia z historią. To słowo budzi jednoznaczne, i jak najbardziej trafne, skojarzenie z pieniędzmi. Zastanawiasz się, skąd wziął się denar i jaka była jego historia? Oto, co warto wiedzieć na temat tej monety.
Denar, czyli co?
Denar jest dawną monetą srebrną, której korzenie sięgają starożytnego Rzymu, a dokładniej – okresu wojen punickich. Jego poprzednik pojawił się na pięć lat przed wybuchem I wojny punickiej, między 269 a 268 rokiem przed naszą erą. Była to drachma – srebrna moneta o wadze 6,81 grama lub 1/48 rzymskiego funta, którą zaczęto wybijać w Neapolu. Miała ona typowo grecki styl, stąd też zadecydowano o jej zastąpieniem rzymskim odpowiednikiem.
Tak właśnie narodził się denar, a właściwie denarius. Po raz pierwszy tę rzymską monetę wybito na przełomie 215 i 214 roku p.n.e., a jej nazwa pochodzi od słowa deni, oznaczającego „dziesięć”. Nie bez powodu – odpowiednikiem denara było dziesięć brązowych asów, czyli innych monet, które obowiązywały w tamtym czasie.
Pierwsze denary miały wagę 4,55 g, na ich awersie widniał wizerunek bogini Romy i znak wartości X (czyli rzymska 10-tka), a na rewersie postacie Kastora I Polluxa oraz napis ROMA.
Na przestrzeni kolejnych lat wartość denara zmieniła się – był wart 16 asów, a w okresie Cesarstwa Rzymskiego został on kilkukrotnie zreformowany. Mówiąc wprost, nastąpiło psucie denara, a zawartość srebra w monecie spadła do 54%, przez co stał się on typowo kredytowym środkiem płatniczym.
Denary były bardzo powszechne – do dziś są znajdywane w dużych ilościach w różnych punktach na mapie Europy. Dowodem na to są choćby srebrne denary cesarza Kommodusa, mające przecież prawie 2000 lat, które numizmatycy nawet dzisiaj mogą kupić do swojej kolekcji.
Denar w tradycji europejskiej i nie tylko
Pomimo że za czasów rzymskich wartość i znaczenie denara systematycznie spadały, był to jeden z najbardziej rozpoznawalnych środków płatniczych. Wzmianki o nim pojawiły się m.in. w Biblii, w pozytywnym kontekście, a w średniowieczu denarem nazywano niemal każdą monetę srebrną, która była wybijana w Europie. Przez setki lat był podstawową jednostką monetarną na Starym Kontynencie, aż do momentu, w którym wyparł go grosz.
Denar zyskał też na przestrzeni wieków lokalne nazwy, które są dobrze znane do dzisiaj. W Niemczech określano go feningiem, w Anglii – pensem, a we Francji – denierem. Trafił również na Bliski Wschód, gdzie… zadomowił się właściwie do dzisiaj. W końcu dinary (!) są walutami wielu muzułmańskich państw Bliskiego Wschodu, np. Jordanii, Tunezji, Algierii czy Libii.
Denar w tradycji polskiej
Również w polskim systemie monetarnym nie brakowało denarów. Pierwsze, jak pokazują najnowsze badania, pochodzą z okresu Bolesława Chrobrego oraz Mieszka II. Wówczas miały ok. 1,5 g i odpowiadały 1/240 grzywny.
Fundamentalną rolę odegrał Denar Princes Polonie, bity przez Bolesława Chrobrego, na którym zdaniem wielu po raz pierwszy pojawił się orzeł jako symbol polski. Jego replikę możesz nabyć w kolekcji Skarbnicy Narodowej.
W kolejnych wiekach zmieniała się zarówno próba srebra, jak i średnica oraz wartość denarów. Na przełomie XIV i XV wieku denary polskie ważyły zalewie ok. 0,2, a jego wartość stale spadała. Ostatnie emisje tej monety na ziemiach polskich, o znikomej wartości, miały miejsce w czasach króla Jana Kazimierza. Później, choć funkcjonują zapiski, które go dotyczą (często nazywa się denary „pieniążkami), monety zniknęły z obiegu.
Jak zatem widać, denary na stałe zapisały się w historii pieniędzy oraz w kulturze europejskiej i śródziemnomorskiej. Warto więc znać ich dzieje, ponieważ są istotną częścią tożsamości mieszkańców Starego Kontynentu.